Na początku 2024 roku media obiegły doniesienia o dzieleniu pracowników w państwowej spółce PKP Intercity ze względu na płeć przy określaniu komu należą się bezpłatne posiłki profilaktyczne.
Członkowie drużyn konduktorskich mogli otrzymywać bezpłatne posiłki od pracodawcy, ale tylko jeśli byli kobietami. Zatrudnionym na tych samych stanowiskach mężczyznom bezpłatne posiłki nie były wydawane.
Sprawa wzbudziła słuszne oburzenie, stała się powszechnie znana i nie pozostała bez komentarza również ze strony organów publicznych.
Rzecznik Praw Obywatelskich
Społeczne zainteresowanie sprawą nie ominęło biura Rzecznika Praw Obywatelskich.
Wystąpił on o wyjaśnienia Prezesa PKP Intercity, a ten takie wyjaśnienia przekazał:
przestrzegamy bezwzględnie w tym zakresie wszystkich obowiązujących przepisów, w tym Rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 roku w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów
Niezależnie od oceny działalności PKP Intercity, nierówności w praktyce miały swój początek w powszechnie obowiązującym prawie. Choć chcielibyśmy aby spółki skarbu państwa wytyczały rynkowe standardy, mamy świadomość, że nie każdy pracodawca będzie przestrzegał standardów. Każdy powinien natomiast przestrzegać prawa.
Jeśli zasada równości ze względu na płeć ma być przestrzegana, musi brać swój początek w równościowym prawodawstwie w każdym uregulowanym przez państwo obszarze.
Ministra ds. Równości
Do tematu szybko odniosła się Katarzyna Kotula, powołana ledwie kilka tygodni wcześniej na urząd Ministry ds. Równości – podniesienie statusu odpowiednika dotychczasowego Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania zapowiadało również większą rolę tego urzędu w kreowaniu polityki państwowej i dawało nadzieję na realne zmiany prawodawcze.
Ledwie kilka godzin przed tym komunikatem do Kancelarii Premiera trafiła również skierowana do Ministry obywatelska petycja z postulatem ujednolicenia progów uprawniających do otrzymania bezpłatnego posiłku niezależnie od płci (jej autor dołączył później do naszego stowarzyszenia).
Ponieważ zarówno resort pracy, jak i zadania związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji ze względu na płeć powierzono przedstawicielkom jednego stronnictwa politycznego, pozostało tylko cierpliwie czekać na rezultaty analiz o które miała wystąpić Katarzyna Kotula i potencjalne zmiany prawne wykute na ich podstawie.
Ministerstwo Pracy
Z czasem temat nierówności stracił na świeżości, a po wstępnym szerokim zainteresowaniu przyszło ciche i powolne mielenie administracyjnych młynów.
Na stronie internetowej KPRM po 9 miesiącach ukazała się krótka notatka podsumowująca odpowiedź na petycję skierowaną do Ministry ds. Równości:
3 października udzielono odpowiedzi, informując że Ministra ds. Równości uznała postulaty za zasadne, w związku z czym wystąpiła do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej dr. Agnieszki Dziemianowicz-Bąk o podjęcie badań co do aktualności norm zawartych w Rozporządzeniu przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy oraz rozważenie wszczęcia prac legislacyjnych w celu nowelizacji Rozporządzenia.
Tempo nie budziło zachwytu, najważniejsze jednak, że coś się w sprawie dzieje.
Pamiętając, że zapowiedź działań pojawiła się już w styczniu, wierzyliśmy, że Ministerstwo Pracy oraz podlegający mu Centralny Instytut Ochrony Pracy przyglądają się obowiązującym normom, a rzetelne analizy wymagają czasu. Cierpliwie czekaliśmy na kolejne publikacje administracji rządowej w tej sprawie.
Sprawdzamy
W lutym 2025 roku poczuliśmy zniecierpliwienie. Minął już ponad rok, postanowiliśmy zapytać co dzieje się w sprawie.
Skierowaliśmy do Ministerstwa Pracy wniosek o informację publiczną:
- Czy w ministerstwie prowadzone są prace nad zmianą Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów?
Jeśli tak – kiedy zostały rozpoczęte? - Czy ministerstwo zleciło podjęcie badań co do aktualności norm zawartych w Rozporządzeniu przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy lub inną instytucją?
Jeśli tak – kiedy je zlecono? - Czy ministerstwo otrzymało wyniki takich badań?
Jeśli tak – prosimy o ich przekazanie. - Czy do ministerstwa wpłynął w 2024 roku wniosek Ministry ds. Równości o podjęcie badań co do aktualności norm zawartych w Rozporządzeniu przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy oraz rozważenie wszczęcia prac legislacyjnych w celu nowelizacji Rozporządzenia?
Jeśli tak – prosimy o przekazanie jego treści oraz treści odpowiedzi, jeśli takiej udzielono.
Odpowiedzi udzielono po 14 dniach:
Ad 1.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie prowadzi obecnie prac nad zmianą rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
Rozporządzenie to zostało znowelizowane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 2019 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów w zakresie zapewnienia pracownikowi przez pracodawcę możliwości spożycia posiłku w czasie pracy w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego, w szczególności przez przekazanie produktów umożliwiających przygotowanie posiłku we własnym zakresie lub bonów, talonów, kuponów oraz innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie takich produktów lub posiłku, jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych nie ma możliwości wydawania pracownikowi posiłku w tej formie.
Ad 2.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie zlecało Centralnemu Instytutowi Ochrony Pracy – Państwowemu Instytutowi Badawczemu (CIOP-PIB) lub innej instytucji badań co do aktualności norm zawartych w rozporządzeniu. Należy, jednakże nadmienić, iż we wrześniu 2024 r. Ministerstwo wystąpiło do CIOP-PIB z prośbą o opinię co do zasadności nowelizacji zawartych w ww. rozporządzeniu norm w związku z otrzymaną petycją dotyczącą zmiany tego rozporządzenia.
Ad 3.
W dniu 15 października 2024 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej otrzymało opinię przygotowaną przez CIOP-PIB – załącznik do niniejszego pisma.
Ad 4. Potwierdzam, iż 18 września 2024 do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wpłynął wniosek Minister do spraw Równości Katarzyny Kotuli w zakresie dokonania przeglądu rozporządzenia z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. W treści wniosku znajduje się odniesienie do otrzymanej przez Panią Minister petycji podnoszącej kwestię różnicowania sytuacji kobiet i mężczyzn zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych w zakresie rekompensowania przez zakłady pracy dodatkowego wydatku energetycznego.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie prowadzi obecnie prac nad zmianą rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
(…)
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie zlecało Centralnemu Instytutowi Ochrony Pracy – Państwowemu Instytutowi Badawczemu (CIOP-PIB) lub innej instytucji badań co do aktualności norm zawartych w rozporządzeniu
Przyniosła zawód. Zmian nie ma i nie będzie. Styczeń 2024 roku nie przyniósł żadnych realnych działań.
Nasza petycja
Nie jest jednak celem Stowarzyszenia użalanie się nad brakiem działań organów państwa.
Natomiast jest nim kreowanie równościowych postulatów i wzbudzanie społecznej dyskusji wokół nich. Dlatego nie porzucając nadziei postanowiliśmy zwrócić się bezpośrednio do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk z jak najbardziej wyważonymi i realnymi postulatami.
Skierowaliśmy do niej 12 marca 2025 roku petycję o obniżenie progów kalorycznych uprawniających do otrzymania przez pracowników mężczyzn posiłków profilaktycznych do poziomu określającego tożsamą ciężkość pracy jak określona dla kobiet.
Postulaty były wyważone, prosiliśmy tylko o to, by normy dla mężczyzn były sprawiedliwe względem norm dla kobiet. Nasze oczekiwania oparliśmy o wartości wykorzystywane przez Centralny Instytut Ochrony Pracy, stanowiące w tej sprawie podstawę do odrzucenia obywatelskiej petycji o wyrównanie limitów uprawniających do otrzymania posiłków dla mężczyzn i kobiet:
Norma dla kobiet to 1100 kcal, norma dla mężczyzn 2000 kcal – nie jest to odpowiednik ciężkości pracy zależnie od płci. Jeśli kobietom przypisano 1100 – mężczyznom należy przypisać 1750 kcal.
To nasz jedyny postulat, wnioskowaliśmy o jak najprostszą zmianę w kierunku równości, po to by zaznaczyć kierunek – by państwo zaczęło analizować zróżnicowanie płciowe, które samo wprowadza pod względem możliwości dyskryminacji ze względu na płeć – realnej dyskryminacji, nie zróżnicowań wynikających z różnic biologicznych.
Jedynie w uzasadnieniu petycji zwróciliśmy uwagę, że obszar nierówności jest większy.
Jeśli mężczyźni spalają prawie dwa razy więcej kalorii, dlaczego otrzymują posiłki tej samej wielkości?
Dlaczego normy dla mężczyzn są ustalone na poziomie tak wysokim, że nigdy nie otrzymają ich osoby zatrudnione wyłącznie przy podnoszeniu i przenoszeniu przedmiotów bo musieliby najpierw przekroczyć limit całkowitego dozwolonego obciążenia pracą?
Nie odnosiliśmy się też do norm dotyczących pracy w szczególnych warunkach, prosimy jedynie o ponowną analizę co do zakresu ich zróżnicowania przez samo Ministerstwo lub podległe mu instytucje.
Zwracamy jednak uwagę, że odpowiednikiem normy 2000 kcal dla mężczyzn byłoby 1200 kcal dla kobiet – praca tak ciężka, że zgodnie z prawem kobietom nie wolno jej zlecić w żadnym przypadku.
Odpowiedź ministerstwa
Już 9 maja trafiła do nas odpowiedź na naszą petycję.
Postulat rozpatrzono negatywnie, powtórzono uzasadnienie przedstawione do petycji obywatela.
Nie zwrócono przy tym uwagi, że Stowarzyszenie wcale nie domaga się ujednolicenia norm niezależnie do płci – proponowana różnica choć mniejsza wynosiła wciąż 650 kcal – prawie 60% większa norma dla mężczyzn względem normy dla kobiet – zgodnie z klasyfikacją ciężkości pracy przedstawioną przez Centralny Instytut Ochrony Pracy.
Mimo zachowania wysokiego zróżnicowania, nie można zmiany wprowadzić ponieważ
wykonanie pracy o takim samym wydatku energetycznym przez kobiety i mężczyzn nie jest jednoznaczne z takim samym obciążeniem dla organizmu – koszt fizjologiczny i skutki zdrowotne nie są tożsame.
Co prawda wcale nie prosiliśmy o ujednolicenie norm, ani jakiekolwiek powiększenie norm dla kobiet, gdybyśmy jednak prosili, to byłoby to negatywne. Nie można więc wprowadzić żadnych zmian, nawet jeśli są one zupełnie odmienne od tego, do czego odnosi się ministerstwo.
Podsumowanie
Skuteczność działań Ministry ds. Równości oraz podejście Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej do równości płci pozostawia wiele do życzenia.
Gdy sprawa miała charakter medialny, pojawiła się zapowiedź szybkich działań.
Gdy wraz z upływem czasu zainteresowanie uległo ograniczeniu, minęło wiele miesięcy przed wykonaniem jakiegokolwiek oficjalnego ruchu.
Ministerstwo Pracy nie pochyliło się nad naszą petycją, a jedynie powtórzyło wypracowaną, acz nieprzystającą do prośby argumentację, byle odsunąć wizję jakichkolwiek działań.
Jedynym pozytywnym elementem sprawy jest zapowiedź Ministerstwa Pracy:
planowane jest podjęcie zadania badawczego pod roboczym tytułem: „Obciążenie pracą fizyczną na stanowiskach roboczych – kompleksowy serwis internetowy zawierający zaktualizowane tabele wartości wydatku energetycznego oraz narzędzie do oceny obciążenia fizycznego pracą” w ramach programu wieloletniego pn. Rządowy Program Poprawy Bezpieczeństwa i Warunków Pracy – VII etap (2026-2028). Dopiero po zakończeniu tego badania, jego wyniki będą mogły posłużyć jako baza merytoryczna do wprowadzenia ewentualnej nowelizacji rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
Mamy nadzieję, że Ministerstwo faktycznie dokona przeglądu ustalonych w zależności od płci norm BHP. Nie stanie się to jednak jeśli nie będzie wyrażany społeczny nacisk na kwestie równości płci.
Zachęcamy do poruszania tego tematu w dyskusjach z politykami oraz kierowania własnych petycji w odniesieniu na zauważone nierówności.