Najwięksi zabójcy mężczyzn to: tytoń, dieta, alkohol i zanieczyszczenie powietrza.
Męskie picie wyraźnie odróżnia Polskę od Europy Zachodniej.
Światowa baza danych Global Burden of Disease przedstawia szacunkowe przyczyny zgonów i czynniki ryzyka prowadzące do chorób i śmierci dla prawie wszystkich krajów świata. Dzięki niej można sprawdzić, które czynniki ryzyka w największym stopniu przyczyniają się do przedwczesnych zgonów.
W tym wpisie przedstawiam kilka czynników, które uznałem za najważniejsze i najciekawsze: tytoń, alkohol, narkotyki, ryzyka żywieniowe, zanieczyszczenie powietrza, ryzyka zawodowe w miejscu pracy, niska aktywność fizyczna, używanie narkotyków, niezabezpieczony stosunek płciowy. Które z nich najbardziej skracają życie Polaków?
Dominują zdecydowanie: tytoń, dieta, alkohol i zanieczyszczenie powietrza. Mimo że zanieczyszczenie powietrza i dieta odpowiadają za podobną liczbę zgonów u kobiet i mężczyzn, u mężczyzn liczba utraconych lat życia jest znacznie większa. To znaczy, że mężczyźni umierają z tych powodów znacznie szybciej.
Na długość życia kobiet większy wpływ mają za to niska aktywność fizyczna i niezabezpieczony stosunek płciowy.
Jeśli do utraconych lat życia dodać lata życia z niesprawnością, liczby są oczywiście jeszcze większe, ale zwłaszcza wśród kobiet (dysproporcje płci są mniejsze). Oznacza to, że kobiety dłużej żyją w niesprawności, podczas gdy mężczyźni umierają.
Co być może zaskakujące, na tle tytoniu, diety i alkoholu ryzyko zawodowe w miejscu pracy odpowiada za stosunkowo mało zgonów i utraconych lat życia. Nie należy go jednak bagatelizować. Jak niedawno pisaliśmy, co roku ginie w pracy ok. 160 mężczyzn, kolejnych 270 ulega ciężkim wypadkom, a wszystkie wypadki łącznie dotyczą aż 41 tys. mężczyzn i 28 tys. kobiet. Poza tym GBD nie uwzględnia na przykład przepracowania, o którym na II Kongresie Mężczyzn mówił prof. Paweł Atroszko. Według szacunków WHO w 2016 roku w Polsce 273 zgony kobiet i 1754 zgonów mężczyzn można było przypisać przepracowaniu, tzn. pracy powyżej 55 godzin tygodniowo, które prowadziło do zawału lub choroby niedokrwiennej serca. Przekładało się to na 8,7 tys. utraconych lat życia w sprawności kobiet i 56,3 tys. lat mężczyzn.
Polska na tle Europy
W porównaniu z Europą Zachodnią, co dla mnie zaskakujące, ryzyka w miejscu pracy są podobne. Nie ma też różnic w skutkach stosowania narkotyków.
Za to widać ogromną różnicę w zanieczyszczeniu powietrza, alkoholu, żywieniu, tytoniu.
Co odróżnia Zachód od Wschodu pod względem luk płci? Alkohol! Polki tracą tyle lat życia od alkoholu, co zachodnie Europejki. A Polacy – 2,5-krotnie więcej niż zachodni Europejczycy. Podczas gdy Polki częściej umierają od zanieczyszczonego powietrza niż od alkoholu, u Polaków to alkohol jest znacznie ważniejszym czynnikiem ryzyka.
Metodologia badania
Zacznijmy od definicji:
- czynniki ryzyka – potencjalnie możliwe do zmiany przyczyny śmierci lub urazu („risk factors – potentially modifiable causes of disease and injury”)
- utracone lata życia (years of life lost) – lata życia utracone przez przedwczesny zgon, w porównaniu z dalszą długością życia równolatków; to nie do końca jest liczba lat, którą możemy uratować – raczej przeważenie liczby zgonów tak, żeby znacząco przedwczesne zgony młodych osób liczyły się bardziej niż starszych (zob. omówienie)
- utracone lata życia skorygowane o niesprawność (disability adjusted life-years) – suma utraconych lat życia i lat w niesprawności spowodowanych danym czynnikiem
Czynniki nie są przypisane jednoznacznie do każdego przypadku. Tak że suma zgonów lub utraconych lat przypisanych do każdego czynnika z osobna jest znacznie wyższa niż suma wszystkich badanych zgonów i utraconych lat. Taki szacunek pozwala jednak na porównanie przyczyn przedwczesnych zgonów w ramach jednego kraju, między krajami i między płciami.
Czynniki podzielone są na trzy kategorie: środowiskowe i zawodowe, behawioralne i metaboliczne. Każda z nich jest podzielona na mniejsze kategorie. Wybrałem z nich te, które uznałem za szczególnie interesujące i ważne. Nie uwzględniłem czynników metabolicznych (cukier, ciśnienie, niesprawność nerek itd.), które moim zdaniem zasługują na osobną analizę – pokazują raczej konsekwencje braku kontroli nad własnym zdrowiem, badań i dbania o siebie.
Europa Zachodnia w GBD to następujące kraje: Andora, Austria, Belgia, Cypr, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Guernsey, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Isle of Man, Izrael, Jersey, Liechtenstein, Luksemburg, Malta, Monako, Niemcy, Norwegia, Portugalia, San Marino, Szwajcaria, Szwecja, Watykan, Włochy, Zjednoczone Królestwo.