W poprzednim tekście pokazaliśmy, że na nowotwór umiera ponad 50 tysięcy mężczyzn rocznie. Ale nasz los jest częściowo w naszych rękach. Jak zmniejszyć szanse na zachorowania? Jak szybciej wykryć nowotwór?
Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania
Do uznanych głównych czynników ryzyka rozwoju nowotworów należą:
- palenie papierosów – palenie papierosów odpowiada za prawie 90% przypadków raka płuc oraz dużą część innych nowotworów. Wdychany czynnie lub biernie dym zawiera ponad 70 substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym,
- dieta i niezdrowy styl życia – brak aktywności fizycznej, niewłaściwa dieta oraz nadmierne spożycie alkoholu zwiększają ryzyko wielu nowotworów, w tym nowotwory związane z układem pokarmowym oraz raka prostaty,
- zanieczyszczenie środowiska życia i pracy – ekspozycja na szkodliwe substancje, takie jak azbest czy dym tytoniowy, spaliny i pyły, może zwiększać ryzyko nowotworów płuc i innych narządów. Warto nadmienić tutaj narażenie na promieniowanie UV – ekspozycję na słońce podczas pracy (pracownicy rolni, budowlani itd.).,
- czynniki genetyczne – rodzinne obciążenie zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na niektóre nowotwory, zwłaszcza raka prostaty czy jelita grubego. Można to zweryfikować, wykonując badania genetyczne i analizując historię choroby w swojej rodzinie.
Każdy z nas może mieć wpływ na część z tych czynników, a dzięki proaktywnemu podejściu, zmniejszyć ryzyko rozwoju zmian, które w przyszłości mogą przekształcić się w nowotwór.
Kluczowe w tym procesie są regularne kampanie edukacyjne, które upodmiotowią zarówno mężczyzn, jak i kobiety, w zakresie zdrowia i długoterminowej – a nie przygodnej – profilaktyki nowotworowej.
Rola profilaktyki i wczesnego wykrywania
Wczesne wykrycie nowotworu zwiększa szanse na pełne wyleczenie, dlatego wspomniana profilaktyka jest kluczowa. Regularne badania kontrolne, takie jak poszerzone badania z krwi, badanie prostaty, profilaktyczna kolonoskopia, USG jamy brzusznej, USG jąder czy dermatoskopia skóry, mogą uratować życie. Mimo to wielu mężczyzn nie decyduje się na takie regularne badania, co jest jednym z głównych wyzwań w walce z nowotworami.
W Polsce dostępne są aktualnie nieliczne programy profilaktyczne finansowane przez NFZ, z których mogą skorzystać mężczyźni.
Jednym z nich jest znany program „Profilaktyka 40 PLUS” (otwarty do końca 2024 – ma zostać zastąpiony podobnym), w którym wzięło udział ponad milion mężczyzn. Bezpłatnie można wykonać również badania kolonoskopowe pod kątem raka jelita grubego dla mężczyzn po 50. roku życia lub młodszych w grupie ryzyka. Istnieje również program profilaktyki chorób odtytoniowych. Na tym aktualna oferta NFZ się kończy. Będziemy oczekiwać nowych programów w kolejnych latach. Placówki można wyszukać na stronie NFZ.
Niestety, wielu mężczyzn nie korzysta z takich programów, co może wynikać z braku czasu, wiedzy o nich lub obawy przed diagnozą i leczeniem (tzw. rakofobia i fatalizm nowotworowy). Inne trudności w dostępie do badań to między innymi lokalizacja odpowiednich placówek i czas ich otwarcia, czy wysoka cena badań wykonywanych komercyjnie.
Zwiększenie wiedzy o wpływie stylu życia na ryzyko zachorowania, przemiana postaw dotyczących raka oraz zwiększenie dostępności do badań profilaktycznych to podstawowe elementy długoterminowej polityki przeciwko nowotworom.
Niestety wydatki na profilaktykę zdrowotną ogółem są w Polsce znacznie mniejsze niż w UE – wynoszą odpowiednio 33€ do 102€ per capita (dane OECD za 2019). Aby zmniejszyć liczbę zachorowań wywołanych behawioralnymi czynnikami ryzyka oraz możliwych do uniknięcia zgonów nowotworowych, konieczna jest ustawiczna edukacja i promowanie profilaktyki mężczyzn poprzez:
- zwiększenie świadomości na temat przyczyn chorób nowotworowych, regularnych badań i dostępnych dla mężczyzn programów profilaktycznych i usług społecznej opieki zdrowotnej,
- organizowanie bezpłatnych badań kontrolnych dla mężczyzn (ogólnopolskich jak w ramach akcji „Mosznowładcy” https://mosznowladcy.pl/ i wielu podobnych, lokalnych inicjatywach),
- promowanie zdrowego stylu życia: ograniczenie palenia tytoniu i spożycia alkoholu, poprawa diety i zachęcanie do aktywności fizycznej,
- poprawa dostępności do badań i specjalistów, szczególnie w mniejszych miejscowościach, włączenie profilaktyki nowotworowej do badań medycyny pracy,
- wsparcie psychologiczne i emocjonalne dla mężczyzn, aby ułatwić im rozpoczęcie i podtrzymanie odpowiednich działań prozdrowotnych.
Według naszych informacji, MZ uruchomi w listopadzie specjalną kampanię (poza dobrze znaną „Planuję Długie Życie” – https://planujedlugiezycie.pl/) dedykowaną mężczyznom. Czekamy z niecierpliwością.
Zachęcamy wszystkich do odpowiedzialnej profilaktyki własnego zdrowia, w tym chorób cywilizacyjnych i nowotworowych. Nadchodzący Wąsopad to dobra okazja, aby zacząć!
Źródła danych i informacji:
- Krajowy Rejestr Nowotworów (1999-2021)
- Krajowe Profile dotyczące Nowotworów (2023)
- Główny Urząd Statystyczny
- Ministerstwo Zdrowia
- Doniesienia medialne
- Opracowania Fundacji Promocji Profilaktyki „Męska Materia”