25 października 2025 roku w Krakowie, w budynku Urzędu Miasta, odbyła się ogólnopolska konferencja naukowo-społeczna pod tytułem „Mężczyzna poza centrum. Sytuacja chłopców i mężczyzn między przywilejem a wykluczeniem”. W wydarzeniu uczestniczyli nasi członkowie – Adrian Burda, występujący jako prelegent, oraz Mirosław Rawski.
Rozgrzewka i otwarcie konferencji
Konferencja rozpoczęła się w niecodzienny sposób – od interaktywnej rozgrzewki „Męskość niejedno ma imię – kulturowa gra stereotypów”, przygotowanej przez Monikę Śledź-Pacheco z Fundacji Wspierania Kultury i Języka Polskiego im. Mikołaja Reja.
Uczestnicy poznawali różne kulturowe wzorce męskości – m.in. to, że w Ameryce Południowej „machismo” oznacza nie tylko dominację, ale również rolę opiekuna i żywiciela rodziny.
Po tej angażującej części konferencję oficjalnie otworzyły Ewelina Pytel, Pełnomocniczka Prezydenta Miasta Krakowa ds. Polityki Równościowej, oraz Maria Klaman, Zastępczyni Prezydenta Miasta Krakowa.
W swoim wystąpieniu wiceprezydentka nawiązała do własnych doświadczeń ze studiów genderowych i podkreśliła potrzebę rozwijania w Krakowie polityk równościowych także na rzecz mężczyzn.
Język męskości i różnorodność perspektyw
Pierwszy wykład wygłosił prof. Wojciech Śmieja, autor książki „Po męstwie”, w wystąpieniu zatytułowanym „Język (w) męskości”.
Profesor przedstawił ewolucję pojęć męża, mężczyzny i męskości od czasów późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Zwrócił on uwagę, że cechy powiązane z męskością zmieniały się w czasie (rycerskość, później przedsiębiorczość), a,,,
…sama męskość do lat 50tych XX w. była jedna, podczas gdy współcześnie mamy wiele „męskości”.
Na szczególne uznanie zasługuje otwartość organizatorów na różnorodność poglądów. Gościem specjalnym (online) był dr John A. Barry, brytyjski psycholog, który krytycznie odnosi się do niektórych nurtów współczesnego dyskursu o męskości, zwłaszcza w kontekście zdrowia psychicznego mężczyzn. Podał przykład jednostronności polityk publicznych przeciwko przemocy nastolatków w Australii, gdzie wyłącznie chłopcy są traktowani jako sprawcy.
Część statystyczna
Następny blok skupiał się na analizach danych statystycznych dotyczących mężczyzn.
Wystąpili m.in. przedstawiciele Urzędu Statystycznego w Krakowie – Monika Wałaszek, Danuta Kalista i Mateusz Słomski, a także Marta Otrębska (Miasto Gdynia), dr inż. Joanna Nowicka (Akademia Nauk Stosowanych Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu) oraz nasz reprezentant Adrian Burda.
Prelegenci przedstawili dane dotyczące sytuacji mężczyzn w regionach, beneficjentów pomocy społecznej (aż 87% osób w kryzysie bezdomności to mężczyźni), a także wyniki badań nad potrzebami mężczyzn w Gdyni i doświadczeniami pracowników silnie zmaskulinizowanej branży TSL (transport–spedycja–logistyka).
Adrian Burda omówił różnice w oczekiwanej długości życia i poziomie edukacji między kobietami a mężczyznami i ich źródła w Polsce i innych krajach. Wskazał m.in. na konieczność konsekwentnej polityki antyalkoholowej oraz pogłębionych badań nad samobójstwami i luką edukacyjną wśród chłopców. Z jego prezentacją można się zapoznać tutaj.
Prawo rodzinne i psychologia
W tej części głos zabrał pracownik krakowskiego OZSS dr Tomasz Rejtar, który – nie polemizując z faktem, że zdecydowaną większość brutalnych przestępstw popełniają mężczyźni – stworzył przestrzeń do rozmowy o przemocy wobec mężczyzn ze strony kobiet oraz przemocy instytucjonalnej. Wykazał, że w raz z rozszerzaniem definicji przemocy, udział kobiet jako sprawczyń rośnie. Przedstawił konkretne mechanizmy i przykłady, pokazując, że…
…instytucje państwowe mogą niekiedy stawać się instrumentem przemocy wobec mężczyzn, np. poprzez fałszywe oskarżenia ze strony kobiety.
Wystąpienie spotkało się z dużym zainteresowaniem i wywołało ożywioną dyskusję.
Czytelnictwo i edukacja chłopców
Marcin Skrabka z Fundacji Good Culture zaprezentował sposoby skutecznego promowania czytelnictwa wśród chłopców, którzy częściej niż dziewczęta mają trudności z czytaniem ze zrozumieniem.
Dyskusja po jego wystąpieniu dotyczyła dylematu w edukacji i kulturze:
czy programy adresowane do chłopców powinny wykorzystywać tradycyjne wzorce i zainteresowania (sport, przygoda, fantasy), czy raczej przełamywać stereotypy, zachęcając do rozmów o emocjach?
Wnioskiem płynącym z debaty było m.in. to, że obecny kanon lektur nie satysfakcjonuje ani dziewczynek, ani chłopców – dla jednych jest zbyt mało podmiotowy, dla drugich zbyt mało angażujący.
Samotność, wspólnota i radykalizacja
Kolejny blok dotyczył zjawisk społecznych. Prof. Małgorzata Michel omówiła procesy radykalizacji młodych mężczyzn, zwracając uwagę, że to właśnie oni najczęściej przechodzą do działań radykalnych, podczas gdy dziewczyny w aktywizm. W swoim wystąpieniu wyjaśniła również medialny fenomen tzw. „szon patrolu” – podkreślając, że choć sam termin był efemeryczny, zjawisko grup chłopców podejmujących podobne działania istniało realnie, mimo braku jednolitego logotypu czy struktury.
Katarzyna Jarębska przedstawiła zmiany w strukturze organizacji tradycyjnie męskich – OSP, kół łowieckich czy klubów sportowych, w których powoli kobiety zwiększają swój udział. Z kolei Marcin Baumann z AGH zaprezentował bogactwo i złożoność zjawiska określanego mianem manosfery, pokazując, że nie jest to jednolita społeczność „mizoginów” czy mężczyzn nienawidzących kobiet, lecz raczej zróżnicowany ekosystem idei, grup i narracji takich jak aktywiści praw mężczyzn, red pill czy black pill. Na końcu przedstawił inicjatywę FILAR, mającą na celu wsparcie zdrowia psychicznego mężczyzn. To wystąpienie otworzyło ciekawe pole do dalszej refleksji – z ciekawością będziemy obserwować dalsze badania Marcina Baumanna.
Interludium artystyczne
Organizatorzy zaprosili uczestników do odwiedzenia Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, gdzie trwa wystawa „Drwal. Historie o męskości” – projektu inspirowanego postacią cesarza Wilhelma II – dla którego poznański zamek został wybudowany, który na wygnaniu spędzał czas rąbiąc drewno. Wystawa składa się z elementów takich jak piaskownica z piaskowym modelem omawianego zamku. Miała ona symbolizować – wg relacji prelegenta, że działalność mężczyzn sprowadza się do budowania zamków z piasku.
Mężczyźni w działaniu
Ostatni blok poświęcony był inicjatywom społecznym. Remigiusz Pokrzywa (Fundacja RównoMoc) opowiedział o warsztatach „Sztama” dla chłopców i młodych mężczyzn, które – mimo że często realizowane w trudnych środowiskach – cieszą się dużym uznaniem uczestników.
Dr Zuzanna Teper-Solorz (Stowarzyszenie Moc na MoC) zaprezentowała platformę Powers60, pomagającą seniorom – mężczyznom – znaleźć interesujące formy aktywności.
Zwróciła uwagę, że mężczyźni rzadziej uczestniczą w zajęciach dla seniorów, co może negatywnie wpływać na ich kondycję psychiczną i społeczną. Ponadto zauważyła, że przy organizacji zajęć dla seniorów należy zwrócić uwagę na różnice preferowanych aktywności kobiet i mężczyzn.
Konferencję zamknęła prezentacja Agaty Teutsch o inicjatywach przeciw przemocy ze strony mężczyzn.
Wystąpienie, przedstawione w formie nagrania, wywołało poruszenie na sali, gdyż autorka m.in. stwierdziła, że podejście gender neutral do przemocy tj.„każdy może być ofiarą, każdy może być sprawcą” służy ukrywaniu przemocy wobec kobiet. Pod koniec przyznała, jednak, że trzeba wywierać większy wpływ na instytucje państwowe do skupienia uwagi na przemoc wyłącznie wobec kobiet. Te stwierdzenia, wywołały ważne, lecz niewypowiedziane pytania– m.in. czy dominująca dziś progresywna agenda ideologiczna (prezentowana i rekomendowana przez prelegentkę), zakładająca potrzebę „reedukacji mężczyzn” i uznania przez nich „męskiego przywileju”, nie jest w praktyce przeciwskuteczna i krzywdząca.
Pojawiły się głosy, że takie podejście może utrudniać realny dialog – zwłaszcza wobec mężczyzn, którzy sami doświadczyli przemocy ze strony kobiet. W kuluarach dało się odczuć niedosyt możliwości zadania tych pytań prelegentce.
Podsumowanie
Konferencja „Mężczyzna poza centrum” okazała się niezwykle wartościowym wydarzeniem, łączącym naukę, praktykę i społeczną refleksję. Organizatorom – w większości kobietom – należą się gratulacje za stworzenie równoważnej przestrzeni dialogu, w której spotkały się różne punkty widzenia: od językoznawczych po statystyczne, od progresywnych po konserwatywne.
W przyszłości warto jeszcze szerzej promować podobne inicjatywy wśród samych mężczyzn, bo – paradoksalnie – to kobiety stanowiły większość publiczności.
Z naszej strony deklarujemy wsparcie w promocji kolejnych edycji, zarówno w Krakowie, jak i w całej Polsce.
Prezentację Adriana Burdy – w środku bardzo dużo danych o mężczyznach! – można zobaczyć pod tym linkiem.