Piotr Kajut, Marcin Chwiałkowski
Po co rada do spraw mężczyzn?
Zacznijmy od tego: po co nie jest Rada ds. Mężczyzn? Rada ds. Mężczyzn nie jest po to:
- By zaspokoić czyjeś aspiracje i „parcie na szkło”
- Bo powstała Rada Kobiet – więc mężczyzn też musi być
- Bo chcemy wystartować w wyborach i potrzebujemy „trampoliny”
- Bo chcemy „dowalić” aktualnej władzy
Na jakie potrzeby może odpowiadać rada?
Rady ds. mężczyzn powołuje się w odpowiedzi na konkretne wyzwania społeczne, takie jak:
- Wysoki wskaźnik samobójstw wśród mężczyzn – na 13 samobójstw dziennie 11 z nich to mężczyźni i chłopcy.
- Zaniedbywanie zdrowia psychicznego i fizycznego mężczyzn.
- Niska obecność ojców w wychowaniu dzieci (z powodów prawnych lub społecznych).
- Przemoc wobec mężczyzn (w tym przemoc domowa), ale także przemoc wobec dziecka poprzez alienacje dziecka przez jednego rodzica od drugiego.
- Kryzys tożsamości męskiej w kontekście współczesnych zmian kulturowych.
- Nierówności edukacyjne (np. niższe wyniki w nauce wśród chłopców – dane z egzaminu ósmoklasisty albo testów PISA; nierówne wybory szkół ponadpodstawowych i proporcje płci na uczelniach wyższych).
- Stereotypy płciowe wpływające negatywnie na rozwój chłopców i mężczyzn.
Stawiamy na podmiotowość mężczyzn.
Nie palcie komitetów, zakładajcie własne
– Jacek Kuroń
Jak założyć taką radę?
Dostajemy mnóstwo zapytań od różnych ludzi ze wszystkich stron Polski: „Jak to zrobiliście?”
Odpowiadamy: złóż wniosek do urzędu w swojej miejscowości 🙂
A tak na serio, to przede wszystkim musisz zadać sobie pytanie, po co to wszystko, jaki widzisz w tym sens, co chcesz osiągnąć i z kim chcesz działać.
W Gdyni też nie wydarzyło się to od razu, bez przeszkód. Pierwszą próbę podjęliśmy zupełnie osobno, bez wsparcia. Odpowiedź była negatywna. Jednym z argumentów, aby nie powoływać rady, było stwierdzenie, że środowiska promęskie nie są skonsolidowane w porównaniu z tymi kobiecymi, które działają w przestrzeni publicznej już od wielu lat i są dobrze zorganizowane.
Nauczeni doświadczeniem postanowiliśmy „wzmocnić” nasz kolejny wniosek. Zaczęliśmy więc zbierać podpisy poparcia wśród mieszkańców, nawiązaliśmy kontakt z licznymi jak się okazało NGO-sami i osobami zajmującymi się szeroko rozumianą tematyką praw człowieka, które w większości udzieliły pisemnego wsparcia naszej inicjatywie.
W rezultacie, kolejny złożony przez nas wniosek stał się „głosem” nie tylko dwójki wnioskodawców, ale także grupy mieszkańców, organizacji i osób specjalizujących się w tematyce.
To działanie okazało się kluczowe. Wniosek o powołanie rady musi być szeroko wsparty – ciężko jest go wtedy odrzucić. Niemniej istotne jest także budowanie zaplecza informacyjnego. Idea powołania rady spotkała się z bardzo różnymi ocenami, często prześmiewczymi, szykanującymi. Z tego powodu ważne jest komunikowanie, czym rada ma się zajmować, że nie jest w kontrze do czegoś/kogoś, że ma konkretne cele, ważne i możliwe do zrealizowania zadania.
Obrany kierunek okazał się słuszny. Poparty szeroko wniosek i zbudowana polityka informacyjna skutkowały rozpoczęciem konsultacji społecznych, w których uczestniczyło blisko 400 osób (zarówno jako ankietowani jak i uczestnicząc w spotkaniu konsultacyjnym). W tym zakresie kwestią podstawową stała się promocja konsultacji jak i ciągłe promowanie idei rady jako gremium merytorycznego, skupionego na realnych celach. Także na etapie konsultacji bardzo pomocne okazało się wsparcie środowisk, osób, instytucji zaangażowanych w „męskie sprawy”. Takie wsparcie konieczne jest na każdym etapie tego procesu, dlatego tak ważne jest mapowanie lokalnego środowiska i budowanie świadomości społecznej w tym wcale niełatwym temacie.
Konsultacje okazały się sukcesem, zapadła decyzja o powołaniu rady i rozpoczęciu procesu naboru członków.
Pytania i odpowiedzi
Do kogo należy decyzja o powołaniu do życia rady?
Zgodnie z przepisami ustawy o samorządzie gminnym organy doradcze jak rada ds. mężczyzn funkcjonować może albo przy organie wykonawczym (wójcie, burmistrzu, prezydencie), albo przy organie stanowiącym – radzie gminy/miasta. Istnieją także organy doradcze działające przy Zarządzie Województwa, jak np. Pomorska Rada ds. Kobiet. Wybór należy do wnioskodawców. Ciężko w teorii określić, które umiejscowienie jest bardziej korzystne. W przypadku rady powołanej przy organie wykonawczym, decyzja o powstaniu rady zależy wyłącznie od tego organu – jest to zatem decyzja jednoosobowa. W przypadku rady gminy i zarządu województwa decyzja ta zapaść musi w formie uchwały. Umiejscowienie rady ds. mężczyzn przy radzie gminy wydaje się rozwiązaniem trudniejszym do zrealizowania – należy bowiem przekonać większość radnych. Co ważne, w przypadku niepowodzenia w powołaniu rady przy jednym organie, zasadne wydaje się podjęcie inicjatywy powołania rady przy kolejnym organie. Wszczęcie procedury powołania rady musi nastąpić na wniosek. Nie ma w przepisach prawa (np. ustawy o samorządzie gminnym) podstawy, aby rada gminy powołała radę ds. mężczyzn z urzędu, jak ma to miejsce np. w przypadku rad seniorów.
Kto wybiera członków takiej rady i na jakiej podstawie?
Członków rady, w zależności od jej umiejscowienia wybiera albo organ wykonawczy, albo stanowiący.
Ustawa o samorządzie gminnym, ani żadna inna ustawa ustrojowa nie określa wprost warunków przebiegu procesu naboru do rady ani jej składu. Z ugruntowanej już praktyki jednostek samorządu terytorialnego wynika jednak, że skład gremiów takich jak rada ds. mężczyzn powoływany jest na podstawie kryteriów ustalonych przez organ powołujący radę i prowadzony w drodze naboru. I tak np. w Gdyni do wniosku rejestracyjnego zostały dołączone kryteria oceny osoby kandydującej, na podstawie której organ decydujący podejmie decyzję. Pod uwagę wzięto m.in. zamieszkiwanie w Gdyni, dotychczasową działalność w zakresie tematyki rady. Katalog kryteriów jest jednak otwarty i ich wybór zależy wyłącznie od organu powołującego.
Im bardziej transparentny i przejrzysty tryb przeprowadzenia takiej rekrutacji tym większa wiarygodność i zaufanie dla władz przez mieszkańców. Sugerujemy też gminom umieszczanie sprawozdań ze spotkań rady w Biuletynie Informacji Publicznej, co sprzyja jawności oraz pozostawienie formuły otwartej samych spotkań z możliwością uczestniczenia każdego mieszkańca w roli obserwatora.
Czy rada ma zapewnione finansowanie?
Rada jest ciałem doradczym, który dostarcza opinii i zaleceń, ale nie ma uprawnień do podejmowania wiążących decyzji. Pełni rolę konsultacyjną, wspierającą i opiniującą, pomagając w podejmowaniu decyzji przez inne organy. Praca w radzie jest społeczna, a jedyne koszty, jakie podejmuje samorząd, to zapewnienie ewentualnej przestrzeni do odbywania spotkań rady. Organ powołujący powinien zatem pokrywać podstawowe koszty administracyjne działalności rady, zapewniać radzie obsługę administracyjno-biurową w podstawowym zakresie.
Jak rozpropagować taką radę w lokalnej społeczności?
Kluczowe wydaje się w tym zakresie wydzielenie dwóch etapów promocji rady: przed jej utworzeniem oraz po jej utworzeniu.
O ile przed powołaniem rady występuje w zasadzie pełna swoboda w promocji jej działań, tak w przypadku rady już istniejącej swoboda ta staje się ograniczona, bo rada nie jest już oddolną inicjatywą, lecz ciałem doradczym organu założycielskiego. W drugiej fazie to organ założycielski może zatem decydować o zakresie i sposobie promocji rady.
Na pierwszym, kluczowym etapie (kluczowym bo budującym poparcie dla istnienia rady i jej działań) ważna jest aktywność w social mediach, grupach dzielnicowych, można również założyć społeczną stronę bądź fanpage związany z radą. Zrobiliśmy tak w Gdyni, tworząc stronę na Facebooku – Gdyńska Rada ds. Mężczyzn. Mamy jednak świadomość, że wraz z oficjalnym powołaniem rady sposób jej działania będzie podlegał ograniczeniom, bądź konieczna będzie trwała zmiana jej nazwy.
Powoływanie rad ds. Mężczyzn cieszy się dużym zainteresowaniem mediów lokalnych, mieszkańców i wzbudza duże emocje, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. Szczególnie ważne jest, aby nie poddawać się emocjom i merytorycznie odpowiadać nawet na krzywdzące zarzuty, najlepiej powołując się na konkretne opracowania i dane statystyczne.
Jakie argumenty powinny pojawić się we wniosku o powołanie rady?
Ważne jest w tym zakresie opieranie się na analizach problemów, które szczególnie mocno przebijają się do świadomości społecznej i medialnej. Są to przede wszystkim: skala samobójstw wśród mężczyzn (przywołać warto dane liczbowe), wyniki egzaminów chłopców i dziewcząt (dowód na występowanie problemu luki edukacyjnej), średnia długość życia mężczyzn, brak systemowego wsparcia mężczyzn w zakresie zdrowia psychicznego i fizycznego (warto zestawić wielkość lokalnych programów kierowanych do Kobiet i znikomą ilość programów dla Mężczyzn). We wniosku warto wskazać pomysły i możliwe do wypracowania narzędzia, które pozwolą na niwelowanie wskazanych powyżej negatywnych zjawisk. Ważne jest jednak to, aby pamiętać, że działania te mieścić się muszą w ustawowych kompetencjach organu powołującego radę.
Bardzo ważne jest to, aby dokładnie zmapować problemy mężczyzn występujące na terenie działalności organu powołującego. Część z nich, podobnie jak powód ich występowania będą wspólne, jednak musimy mieć na względzie, że problemy te mogą różnic się np. z uwagi na miejsce zamieszkania (miasto/wieś), czy indywidualnej charakterystyki regionu (np. brak dostępności miejsc wsparcia, bezrobocie).
Jak zachęcić ludzi z regionu, aby do takiej rady aplikowali i w niej działali?
Można założyć szereg inicjatyw towarzyszących np. męskie majsterkowanie, męskie spacery, męskie kręgi zrzeszające męską część społeczeństwa ale kobiety i ich perspektywa jest również bardzo ważna. Presja społeczna, próba nagłośnienia tematu w lokalnych mediach, wśród znajomych, pracowników, przedsiębiorców – warto stosować wszelkie formy i narzędzia przekazu aby dotrzeć do jak największej liczby osób. Pamiętajmy, że z tych wypracowanych rozwiązań sami będziemy mogli korzystać w przyszłości, ale również nasze dzieci, dziadkowie, znajomi.
Czym może zajmować się rada?
Jasno należy wskazać, że cele działalności rady odpowiadać muszą kompetencjom, jakie posiada organ, do którego składamy wniosek o powołanie rady. Inny zakres działalności (zarówno przedmiotowo, jak i terytorialnie) ma przecież samorząd gminny, a inny samorząd województwa.
Jeżeli rada funkcjonować będzie jako organ doradczy na szczeblu gminy, to sztywno zakreśla to zakres jej kompetencji, ewentualne finansowanie. Ich znajomość jest ważna, bo buduje przeświadczenie, że „wiemy, co robimy”. Czym więc m.in. może zajmować się rada:
- wpływanie na politykę publiczną dotyczącą mężczyzn na szczeblu samorządowym i lokalnym – opiniowanie programów miejskich pod kątem płci
- poprawa średniej długości życia i jakości życia mężczyzn, w tym stanu ich zdrowia poprzez kreowanie i proponowanie realizacji gminnych programów profilaktyki zdrowia, grup wsparcia i warsztatów psychologicznych
- przeciwdziałanie nałogom i skutkom nałogów wśród mężczyzn
- wpływanie na pozytywny przekaz do mężczyzn oraz ich opis w przestrzeni publicznej; w szczególności, promowanie pozytywnych wzorców męskości. Kreowanie pozytywnego wizerunku mężczyzn, chłopców, ojców, mężów, pracowników i obywateli
- zapobieganie polaryzacji ze względu na płeć, zwłaszcza wśród młodych pokoleń.
- wsparcie aktywności mężczyzn i chłopców – społecznej, obywatelskiej, fizycznej, edukacyjnej, rodzinnej, zawodowej, publicznej itd.
- wsparcie najsłabszych i najbardziej wykluczonych mężczyzn – w szczególności z mniej uprzywilejowanych lub obciążonych środowisk
- wsparcie aktywnego ojcostwa i partnerstwa w związkach
- współpraca z NGO-sami zajmującymi się tematyką pro męską w mieście
- współpraca z instytucjami miejskimi takimi jak Rada Miasta, Młodzieżowa Rada Miasta, Wydział Edukacji, Spraw Społecznych, Rada Kobiet, Rada ds. Seniorów i wiele innych
- tworzenie programów skierowanych do męskiej części społeczeństwa związanych z aktywizacją zawodową, podnoszeniem kwalifikacji i praktycznych umiejętności
- prowadzenie statystyk i generowanie danych gminnych pod kątem podziału na płeć, zlecanie badań socjologicznych, które wyznaczą przestrzeń i ramy działań rady.
Jak sytuować radę względem istniejących Rad Kobiet
Od początku naszym założeniem było stworzenie przestrzeni apolitycznej, skierowanej do mężczyzn, a nie przeciwko kobietom.
Wielokrotnie podkreślaliśmy: kibicujemy radzie kobiet, nawet uczestniczymy w ich spotkaniach w roli obserwatora oraz liczymy i wierzymy, że będziemy mogli wspólnie działać i tworzyć takie polityki miejskie, które uwzględnią potrzeby i aspiracje zarówno męskiej i żeńskiej części społeczeństwa. Jesteśmy głęboko przekonani, że szczęśliwa kobieta to szczęśliwy mężczyzna i na odwrót szczęśliwy mężczyzna to szczęśliwa kobieta. Co więcej, podkreślamy, że zapraszamy zarówno kobiety, jak i mężczyzn; postulowaliśmy o to, aby rada nazywała się radą do spraw mężczyzn, a nie męską radą. Zależy nam na inkluzywności, różnorodności opinii i reprezentatywności, zapraszamy zarówno młodych jak i seniorów, z centralnej mocno zurbanizowanej części miasta, ale i z peryferii bardziej wiejskich, z różnymi doświadczeniami życiowymi, wykształceniem czy sytuacją rodzinną.
Zachęcamy do tworzenia w swoich miastach i gminach podobnych rad, a gdynian i gdynianki zapraszam do wzięcia udziału w naborze do Gdyńskiej Rady ds. Mężczyzn!
Jeszcze raz dziękujemy władzom miasta za dostrzeżenie naszej perspektywy oraz gratulacje wykonania tego pierwszego jakże odważnego i jednocześnie historycznego kroku.
https://bip.um.gdynia.pl/komunikaty-9,9304/nabor-do-rady-ds-mezczyzn-w-gdyni,611293
Powodzenia! Pozostajemy do Waszej dyspozycji. Zapraszamy do kontaktu. Możecie się z nami komunikować w wiadomościach prywatnych via e-mail:
Piotr Kajut, piotr.kajut@schm.org.pl
Marcin Chwiałkowski, marcin.chwialkowski@schm.org.pl
Inicjatorzy powołania rady do spraw mężczyzn w Gdyni oraz członkowie Stowarzyszenia na rzecz Chłopców i Mężczyzn
